Bieszczady 3-5 maja

Wizyta w Bieszczadach była kilkuetapowa: pierwszego dnia zwiedziłem Sanok z gigantycznym Skansenem Budownictwa Ludowego, kolejnego Solinę z Zaporą, Zagórz, Lesko; ostatniego zaś zawitałem m.in. do Huty Szkła Sabina w Rymanowie i przejechałem się Bieszczadzką Ciuchcią. Zapraszam na fotorelację:

SKANSEN W SANOKU:
Skansen - Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku to Muzeum i Park Etnograficzny w jednym. Atrakcja powstała w 1958 roku i dziś jest jednym ze sztandarowych punktów każdej wizyty na terenie Podkarpacia. Na obszarze 38 hektara prezentowana jest kultura polsko-ukraińska a dokładniej ponad 100 obiektów architektury drewnianej z okresu od XVII do XX wieku. Znajdują się tutaj obiekty mieszkalne i gospodarcze ale również budynki sakralne czy budynki użyteczności publicznej (szkoła, zajazd). Wszystkie z nich posiadają w pełni urządzone wnętrza dostępne do zwiedzania dla turystów. Teren Parku Etnograficznego obfituje również w zabytki sztuki, można tu zobaczyć ekspozycję malarstwa ikonowego obejmującą ponad 220 ikon. Niezwykłą atrakcją jest Rynek Galicyjski otoczony domami rzemieślników i to on stanowi centralny punkt Skansenu. Kilka metrów za bramkami kas i przenosimy się w zupełnie inną czasoprzestrzeń. Nagle otacza nas galicyjski dom krawca, fryzjera, nauczyciela, piekarza i zegarmistrza. Jest także poczta, karczma i remiza. Nie jest to rekonstrukcja wybranego miasta, a synteza dawnych miasteczek, charakterystycznych dla południowo-wschodniej Polski. Większość obiektów to repliki, ale dwa - dom żydowski (w którym wita nas Żyd z prawdziwego zdarzenia) z Ustrzyk Dolnych i remiza z Golcowej są oryginalne. Na obejście i dokładnie poznanie terenu potrzeba co najmniej 3 - 4 godzin, stąd lepiej zaplanować cały dzień właśnie w sanockim Skansenie.

Galicyjski Rynek w Skansenie

Zagroda Smolnik

Kolejna z wielu drewnianych perełek

Cerkiew pw. Narodzenia Bogurodzicy z Ropek

SANOK:
Miasto, którego starówka położona jest na wzgórzu, zaś jego kulminacja z kolei to malownicza Góra Parkowa. Sanok rozlokował się w malowniczej dolinie Sanu, u stóp Gór Słonnych stanowiących pogórze Bieszczadów. Samo położenie umożliwia podziawianie wspaniałych widoków z części Starówki przy Zamku. Właśnie - Sanok ma swój Zamek, jest to gotycki zamek kazimierzowski, postawiony w miejscu dawnego, ruskiego grodu, przebudowany w latach 1523-48 na styl renesansowy. Boczne skrzydła uległy zniszczeniu w XIX w. Zamek pełni dziś rolę muzeum, gdyż znajdują się tam stałe i czasowe ekspozycje ze zbiorami ikon, malarstwa czy sztuką sakralną. Warto zajrzeć do Kościóła i klasztoru OO. Franciszkanów z lat 1632-40, z późnobarokowymi ołtarzami oraz obrazem Matki Boskiej Ziemi Sanockiej. Niewątpliwą atrakcją architektury jest Katedralna Cerkiew Prawosławna pw. Św. Trójcy z 1784r. w stylu klasycystycznym, skrywająca pełny ikonostas z XIX w., barokowe ołtarze boczne z I połowy XVIII w. oraz XVII wieczną ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W Sanoku właśnie ma siedzibę Autosan - kultowy wręcz producent autobusów, busów, autokarów; firma założona w 1832 roku mimo wizji rozwiązania przetrwała i dziś produkuje nowoczesne autobusy miejskie napędzane m.in. gazem ziemnym. Przyjrzyjmy się autobusom w naszym mieście - kto wie, może akurat przez nas napotkany jest produkcji Autosanu z charakterystycznym logo lecącego boćka.

Kościół Rzymskokatolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Ratusz

Kościół Przemienienia Pańskiego

Sanok o zmierzchu

SOLINA: ZALEW I ZAPORA:
Kolejnym etapem naszej podróży w Bieszczady jest malowniczy teren wokół zielonych wzgórz Soliny. Najpierw uzdrowisko Polańczyk i stamtąd rejs stateczkiem po słynnym zbiorniku, Jeziorze Solińskim który jest największym sztucznym akwenem w Polsce o powierzchni 22 km² i pojemności 472 mln m³. Skąd się tutaj wziął ten akwen? Gdy w latach 30. ubiegłego wieku tutejsze tereny nękały powodzie, postanowiono że niepokorny San, najbardziej zdradziecką rzekę Bieszczadów trzeba ujarzmić, tworząc największą - jak się później okaże - zaporę wodną w Polsce - ponad 80 metrów wysokości i 664 metry długości. Do budowy zużyto 820 tysięcy metrów sześciennych betonu, przeznaczając na jego wyprodukowanie 1,7 miliona ton kruszywa, oraz 200 tysięcy ton cementu. Zapora waży ok. 2 mln ton. Największe wrażenie robi wysokość - spoglądając w dół na gigantyczną przepaść można dostać zawrotów głowy. Zapora miała powstać znacznie wcześniej, ale plany pokrzyżowała II wojna światowa i ostatecznie budowlę ukończono w roku 1968. Dzięki budowie zapory wodnej w Solinie Bieszczady zyskały bezpieczeństwo, ekologiczne źródło energii elektrycznej i olbrzymią atrakcję turystyczną. Nie obyło się jednak bez kosztów społecznych. Inwestycja zmieniła życie kilkuset mieszkańców przeznaczonych do zalania terenów dzisiejszego zbiornika. Musieli zmienić miejsce zamieszkania. Dziś żyje już niewielu z tych, którzy zostali wysiedleni. Czytając wywiady z nimi w Internecie, wynika jasno że nigdy nie wyzbyli się tęsknoty za utraconym domem. Miejsce nieoficjalne zwane jest "bieszczadzkimi Krupówkami" przez liczne stragany i drobne sklepiki oraz ożywiony ruch turystyczny, zwłaszcza w sezonie letnim...

Zapora w Solinie z perspektywy

Widok na Zalew Soliński

To zdjęcie pokazuje dlaczego mówi się "bieszczadzkie Krupówki"

LESKO I ZAGÓRZ:
Jedziemy do Leska, mijając m.in. Myczkowce z zaporą (już zdecydowanie mniejszych rozmiarów) oraz Uherce Mineralne i słynną wypożyczalnię Bieszczadzkich Drezyn Rowerowych. Lesko to niewielkie miasteczko, w którym jeszcze przed II wojną, około 60% mieszkańców stanowili Żydzi. Pozostałością po ich bytności jest Synagoga, w której dziś mieści się galeria sztuki artystów związanych z Podkarpaciem. Synagoga w Lesku została wzniesiona w latach 1626-1654, na miejscu starej bożnicy żydowskiej. Hitlerowcy kompletnie zdewastowali wnętrze podczas II wojny światowej, przez kilka lat była opuszczona, aż do roku 1957. Władze miejskie zainteresowały się budynkiem dopiero po całkowitym zawaleniu się dachu. Pierwszy remont miał miejsce w latach 1960-1963, kolejny w latach 70., a ostatni na początku lat 80. Dziś obiekt nadal potrzebuje remontu (trzeba uważać na odpadający tynk), lecz prężnie działa jako Galeria Sztuki Synagoga, organizując wernisaże, koncerty i wystawy. Tuż obok znajduje się Kirkut - cmentarz żydowski. Ze względu na wiek zachowanych nagrobków uważany jest za jedną z najcenniejszych nekropolii w Polsce. Na powierzchni około 3,2 ha przetrwało ponad dwa tysiące kamieni nagrobnych. Drzwi wejściowe są zamknięte - trzeba zapukać do posesji naprzeciwko - do środka wpuści nas starszy pan, opiekun obiektu, u którego widziałem pojedynczy bilet za...7 zł. Rozumiem - utrzymanie cmentarza kosztuje, ale tak wygórowana opłata może zniechęcić zwiedzających, a do wielu kirkutów w Polsce wejście jest całkowicie za darmo...

Wracając do Sanoka zawadzamy jeszcze o Zagórz i Ruiny Klasztoru Karmelitów Bosych na Górze Marymont. Droga do ruin prowadzi przez niewiarygodną Drogę Krzyżową, kompilację dzieł bieszczadzkich twórców. Jest to unikatowe przedsięwzięcie odzwierciedlające różne trendy artystyczne, obecne w regionie południowowschodniej Polski. Spotkamy tu rzeźby wykonane z lipowych pni, płaskorzeźby, metaloplastykę i instalacje przestrzenne, gdzie wykorzystano i połączono ze sobą różne materiały. Każde dzieło jest inne i unikatowe. Zagórskim akcentem na tej drodze jest stacja kolejarzy, gdzie wykorzystano kozioł kolejowy z elementami sprzed I Wojny Światowej. Stacje zostały umieszczone na charakterystycznych rudawych głazach pozyskanych z kamieniołomu w Rabem k. Baligrodu. Obiekt jest swoistą plenerową galerią oraz autentycznym hołdem twórców dla cierpienia Chrystusa. Miejsce nawiązuje również do uwolnienia się od nałogu i rozpoczęcia nowej drogi w życiu, cyklicznie odwiedzają je alkoholicy. Kontemplacja stacji, zagłębianie się w tajniki autentycznej sztuki oraz urokliwych pejzaży doliny Osławy, Gór Słonnych i Pogórza Bieszczadzkiego pozwala odpocząć od trosk życia codziennego, skierować swe myśli ku Bogu, przeżywając Mękę Pańską. Ja też, mimo braku czasu na kontemplację, tego doświadczyłem. Droga Krzyżowa w Zagórzu z pewnością zainteresuje znawców bieszczadzkiego środowiska artystów, chociażby dlatego, że tworzą ją stacje znanych i cenionych twórców: Zdzisława Pękalskiego z Hoczwi, Bogusława Iwanowskiego z Tyrawy Wołoskiej czy Adama Glinczewskiego...

HUTA SZKŁA SABINA:
Ostatniego dnia odwiedziliśmy Hutę Szkła Artystycznego Sabina w Rymanowie. Właściciel - Henryk Rysz do dziś obsługuje hutniczy piec, tworząc bajeczne formy szklane; jest również swoistym przewodnikiem bo sam opowiada o historii Huty i produkcji. Pan Henryk przez wiele lat pracował w Hucie Szkła w Krośnie, gdzie zbierał cenne doświadczenie, które mógł potem przekuć na własne poletko, otwierając w 1996 roku już swój zakład, który pierwotnie miał być studiem szkła. Wyroby zyskiwały jednak popularność, stąd produkcja była stale zwiększana. Dziś Huta sprzedaje wyroby praktycznie do każdego zakątka na świecie, w samej Holandii szkło z Sabiny wystawiane jest w ponad 100 galeriach, jednak produkcja nie zatraciła nic a nic ze znamion artystycznego rękodzieła. Czy to jeszcze tylko produkcja szkła czy już wyrób sztuki? A może jedno i drugie? Jedno jest pewne - pokazowe wykonanie szklanego łąbędzia przez właściciela uśmiadamia, że to nie tylko doświadczenie i pasja, ale także szczypta geniuszu. Henryk Rysz opowiadając o hucie bardzo cierpko wypowiada się o władzy i konkluduje, że "gdyby nie klient amerykański, tej huty najprawdopodobniej już by nie było". Jak twierdzi, dzienny koszt gazowego ogrzewania pieców hutniczych to...dwa tysiące złotych!!

"Dmuchanie" szkła

Właściciel, Henryk Rysz mówi bez ogródek, ale jest bardzo sympatyczny

BIESZCZADZKA CIUCHCIA I KOMAŃCZA:

Parowóz Kp4-3772

Jedziemy do miejscowości Majdan, skąd wyrusza Bieszczadzka Kolejka Wąskotorowa, a tak oficjalnie - Bieszczadzka Kolejka Leśna. Nasz kolejowy szlak biegnie z Majdanu do Przysłupia, malowniczą trasą wzdłuż rzeki Solinki. Gdyby nie upór grupy zapaleńców, tej kolejki już dawno by nie było. Zdawało się, że kolejka bieszczadzka na trwałe już zniknie z krajobrazu Bieszczadów, szczęśliwie dzięki inicjatywie społecznej powstała Fundacja Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej. Godny podziwu upór i poświęcenie społeczników spowodowały, że 4 lipca 1997 r. o godz. 12.00 wyruszyła ponownie w trasę z Majdanu do Przysłupia „Bieszczadzka Ciuchcia”. Dziś przewozi grubo ponad 100 tysięcy osób rocznie. Dumą kolejki jest parowóz Kp4-3772, poprzednio służył w Cukrowni Kruszwica, zakupiony w 2007, wszedł do eksploatacji po remoncie w 2012...

Na koniec witamy w Komańczy i klasztor Sióstr Nazaretanek. W okresie od 29 października 1955 do 28 października 1956 roku przebywał w Klasztorze internowany Prymas Polski Stefan Wyszyński. Wcześniej Ksiądz Prymas był więziony przez reżim komunistyczny PRL w Rywałdzie Królewskim, Stoczku Warmińskim oraz w Prudniku Śląskim. Świadkiem tamtych wydarzeń była siostra Edyta Krawczyk, która po latach wspominała, że Klasztor był specjalnie wzniesiony w celach leczniczych dla sióstr i dzieci, cierpiących na choroby płucm, a że Prymas Wyszyński cierpiał wówczas na gruźlicę. Biskupi wiedzieli o kłopotach zdrowotnych Księdza Prymasa i nie chcąc dopuścić do rozwoju choroby wymogli na komunistach Komańczę jako miejsce internowania. Obecnie na parterze Domu znajduje się Izba Pamięci Prymasa Tysiąclecia (dawny pokój infirmerki), w której zgromadzono szereg pamiątek związanych z osobą internowanego Prymasa. Tutaj właśnie powstało dzieło, które się zrodziło z poczucia jego odpowiedzialności za Kościół w Polsce i naród: Jasnogórskie Śluby Narodu i Wielka Nowenna Tysiąclecia, przygotowujące ojczyznę do obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski. Upamiętniają te wydarzenia rekwizyty: stara maszyna do pisania, krzesło i masa unikatowych zdjęć.

Bieszczady to niezwykła kraina. Kiedy pojechaliśmy tam pierwszy raz kilka lat temu absolutnie zakochaliśmy się w tym miejscu relacja tutaj. Dlatego też w Bieszczady przyjeżdża się tylko raz, potem się tylko wraca.

Tekst i zdjęcia: Marcin Bareła